ยาต้านรีโทรไวรัส หรือยาต้านเอชไอวี หมายถึง ยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งหรือต้านการแบ่งตัวของเชื้อเอชไอวี ปัจจุบันมียาต้านรีโทรไวรัสที่ได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยาประเทศ สหรัฐอเมริกา และนำมาใช้ทางคลินิกทั้งหมดมากกว่า 30 ชนิดขึ้นไป รวมถึงยาต้านรีโทรไวรัสที่มีจำหน่ายในประเทศไทย โดยยาต้านรีโทรไวรัสมีกลไกการออกฤทธิ์หลักที่ 4 ตำแหน่งดังนี้
1. ยับยั้งการเกาะจับและเข้าสู่เซลล์เป้าหมาย (Entry and Fusion Inhibitors) ซึ่ง เซลล์เป้าหมาย ณ ที่นี้หมายถึง เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4/CD4/ Cluster of differentia tion 4 ของเจ้าบ้าน/ผู้ติดเชื้อเอชไอวี โดยกลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการเชื่อมรวมระหว่างเปลือกหุ้มของไวรัสเอชไอวีกับผนังเซลล์ของเม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4 ได้ ทำให้เชื้อเอชไอวีไม่สามารถเข้าสู่เซลล์เม็ดเลือดขาวซีดี-4 ได้
2. ยับยั้งกระบวนการรีเวิร์สทรานสคริปเทส (Reverse Transcriptase Inhibitors) ซึ่งแบ่งยาเป็น 2 กลุ่มคือ
2.1 Nucleoside/Nucleotide Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการทํางานของเอนไซม์ชื่อ รีเวิร์สทรานสคริปเตส (Reverse Transcriptase enzyme: เอนไซม์ที่ช่วยสร้างดีเอ็นเอให้แก่ไวรัสเอชไอวีเพื่อให้สามารถเพิ่มจำนวนและอาศัยในดีเอ็นเอของมนุษย์ได้) ของเชื้อไวรัสเอชไอวี จึงส่งผลทำให้ การเชื่อมต่อดีเอ็นเอของไวรัสหยุดชะงัก เชื้อไวรัสจึงไม่สามารถเพิ่มจำนวนได้ในร่างกายมนุษย์
2.2 Non-Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitor (NNRTIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการทํางานของเอนไซม์รีเวิร์สทรานสคริปเตส 2 Reverse Transcriptase enzyme ซึ่งเป็นกลไกเดียวกันกับยากลุ่ม NRTIs ดังข้อ 2.1 )
3. ยับยั้งกระบวนการอินทีเกรชั่น (Integrase inhibitor, INSTs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้วยาจะทำรบกวนการทำงานของเอนไซม์อินทีเกรซของเชื้อไวรัสเอชไอวี ป้อง กันไม่ให้ proviral DNA ของเอชไอวีเข้าเชื่อมต่อกับสายดีเอ็นเอของเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4 ของมนุษย์ ช่วยเพิ่มเติม function ย่อๆของยากลุ่มนี้)
4. ยับยั้งเอนไซม์โปรติเอส (Protease Inhibitors, PIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่าง กายแล้ว ยาจะทำการยับยั้งเอนไซม์โปรติเอสของเชื้อไวรัสเอชไอวี ทำให้การสร้างส่วนประกอบโปรตีนของไวรัสเอชไอวีไม่สมบูรณ์/Immature virion จึงทำให้ไม่สามารถก่อให้เกิดการติดเชื้อเอชไอวีรอบใหม่ได้)
ส่วนรูปแบบที่มีจำหน่ายของยาต้านรีโทรไวรัสในประเทศไทย มีรูปแบบทางเภสัชภัณฑ์ดังนี้ คือ ยาเม็ด, ยาแคปซูล, ยาชนิดน้ำบรรจุขวดแบบใช้ได้หลายครั้ง ทั้งนี้มียาต้านรีโทรไวรัสทั้งในรูปยาชนิดเดี่ยว หรือยาสูตรผสมระหว่างยาต้านรีโทรไวรัส 2 – 3 ชนิดในยาเม็ดเดียวหรือในยาน้ำขวดเดียวกัน เพื่อสะดวกต่อการรับประทาน
https://lovefoundation.or.th/th/ยาต้านรีโทรไวรัส/
